Essay on Rajasthan in Sanskrit (राजस्थान पर संस्कृत में निबंध)

Essay on Rajasthan in Sanskrit (राजस्थान पर संस्कृत में निबंध) राजस्थानराज्यं भारतस्‍य विशालतमं राज्यम् अस्ति। जयपुरं भारतस्‍य राजस्थान प्रान्‍तस्‍य र

Essay on Rajasthan in Sanskrit (राजस्थान पर संस्कृत में निबंध)

• राजस्थान पर संस्कृत में निबंध
• Essay on Rajasthan in Sanskrit
• Rajasthan par Sanskrit Nibandh

राजस्थान पर संस्कृत में निबंध

राजस्थानराज्यं भारतस्‍य विशालतमं राज्यम् अस्ति। जयपुरं भारतस्‍य राजस्थान प्रान्‍तस्‍य राजधानी अस्‍ति। इदं भारतस्य पश्चिमभूभागे अस्ति। अत्र 'थार' नामकं मरुभूमिः अस्ति। राजस्थानस्य क्षेत्रफ़लं 342,239 वर्ग. कि. मी अस्ति। राजस्थान राज्यस्य उत्तरे पाकिस्तानदेशः, पञ्जाबराज्यं, हरियाणाराज्यञ्च अस्ति। दक्षिणे मध्यप्रदेशराज्यं, गुजरातराज्यञ्च अस्ति। पूर्वे उत्तरप्रदेशः, मध्यप्रदेशश्च अस्ति। पश्चिमे पाकिस्तानदेशः अस्ति। पुरातनेषु पर्वतशिखरेषु अन्यतमाः अरावळीशिखराः राराजन्ते अस्मिन् राज्ये। मरुभूमि राजस्थान न केवल वीरानां भक्तिना च भूमि अस्ति। अपितु विदुषा महाकवीनाम अपि भूमि अस्ति. संस्कृतसाहित्ये ब्रह्त्त्रयी इति नाम्ना प्रसिद्धानी त्रिनि महाकाव्यानी सन्ति। भारविकवे किरातार्जुनीयम माघस्य शिशुपालवधम श्रीहर्षस्य च नैषधीयचिरितम।

एवमेव मौण्ट् अबु, दिल्वारा इत्येतौ पर्वतौ अपि सुप्रसिद्धौ स्तः। पूर्वराजस्थाने द्वे व्याघ्राभयारण्ये भवतः । रणथम्बोर, सारिस्का मृगधाम, भरतपुरपक्षिधाम इत्यादीनि राज्यस्यास्य प्रसिद्धानि वीक्षणीयस्थलानि। राज्येऽस्मिन् बहूनि पक्षिसंरक्षणाकेन्द्राणि सन्ति। तेषु संरक्षणाकेन्द्रेषु देशविदेशीयाः पक्षिणः विलसन्ति ।राजस्थानस्य प्रमुखभागेषु प्राक् मीनावंशीयानां शासनम् आसीत्। 

मुख्यराजस्थानराज्यस्य भौगोलिकस्थानवर्णने स्वल्पानि स्थानानि सन्ति, परन्तु तानि राजस्थानराज्यस्य मुख्यस्थानानि सन्ति। मुख्यराजस्थानराज्यप्रदेशे उत्तरस्य समभूमिः, दक्षिणस्य लघुपर्वतमाला चान्तर्भवति। अपि चात्र राजस्थानराज्यस्य व्यापारोद्योगयोः मुख्यकेन्द्राणि, Jaipur-jodhpur-bharatpur सन्ति। लघुपर्वतमालायाम् आदिवासिनः निवसन्ति। दक्षिणे वर्षायाः आधिक्यत्वात् कृषिः विपुलतया भवति। वर्षाकाले अत्र कृषिक्षेत्रे उच्चगुणवत्तायाः मृत्तिका लभ्यते। एषा मृत्तिका कृषिक्षेत्रम् अधिकं फलदं करोति। राजस्थानराज्यस्य अन्यरीत्यापि विभागाः कृताः सर्वकारेण। परन्तु ते विभागाः केवलं व्यवस्थादृष्ट्या, न तु भौगोलिकद्ष्ट्या। ते अत्र चित्रमाध्यमेन ज्ञायन्ते। यथा – उत्तरराजस्थानमं, मध्यराजस्थानमं, दक्षिणराजस्थानमं इति ।

Essay on Rajasthan in Sanskrit

अस्माकं राजस्थान वीराणा जनकं वर्तते. त्यागेन बलिदानेन च पूता अस्य भूमि प्रणम्या कवय अपि काव्येषु अस्या गौरव गीतानि गायन्ति. राजस्थानस्य वीराणां देशरक्षाये स्वाभिमान रक्षयितुनच कृतमात्मोत्सर्ग सगर्व वदन्ति इतिहास विद. राजस्थानस्य सभ्यताया उद्धव विकाश्च अतिप्राचीनोवर्तते.

कालीबंगा आहड़दि स्थानेषु कृतेन उत्खनेन अस्या समकालिके सिध्यति. पुरातात्विकसाक्ष्ये सिद्धयति यत लक्ष वर्षभ्य प्राक राजस्थानस्य दक्षिण भागे च बनास गभीरी वेडचादि नदीनां च तटेशु निवासिनों मानवा प्रस्तर युगस्य आयुधै मृगया कुर्वन्ति स्म. जीवनोपयोगी कार्येषु तेषामायुधाना उपयोग कुर्वन्ति स्म.

प्रस्तर सभ्यताया चिहनि चर्मणवत्यादि नदिना समीपे समुपलब्धानी. ऋगवेदानुसारं राजस्थानीय गंगानगर मंडलस्य पूर्वस्यां सीमायां द्रषद्वती सरित वहति स्म, प्रतीच्यां च सरस्वती नदी अवहत. तस्मिन समये अयं भू भाग ब्रहावर्त नाम्ना कथ्यते स्म. पाषाण युगस्य तिस्रा संस्कृतिना बोध प्रमुख्येन भवति.

मरुभूमि राजस्थान न केवल वीरानां भक्तिना च भूमि अस्ति. अपितु विदुषा महाकवीनाम अपि भूमि अस्ति. संस्कृतसाहित्ये ब्रह्त्त्रयी इति नाम्ना प्रसिद्धानी त्रिनि महाकाव्यानी सन्ति. भारविकवे किरातार्जुनीयम माघस्य शिशुपालवधम श्रीहर्षस्य च नैषधीयचिरितम.

महाकवे माघस्य जन्म राजस्थानस्य जालौर जनपदान्तर्गते भीनमालनगरे श्रीमालीब्राह्मणपरिवारे अभवत. भीनमालनगरस्य पुरातनं नाम भित्रमाल इति आसीत. श्रीमालीब्रह्मणां बाहुल्यात अस्य क्षेत्रस्य अपरं नाम श्रीमालक्षेत्रम अपि आसीत.

Rajasthan par Sanskrit Nibandh

राजस्थानराज्यं भारतस्‍य विशालतमं राज्यम् अस्ति । इदं भारतस्य पश्चिमभूभागे अस्ति। अत्र 'थार'नामकं मरुभूमिः (सिकतयुक्तं स्थलम्) अस्ति । मध्ययुगे 'राजपूताना' इति नाम्ना विख्यातम् आसीत्। अपूर्वलोकगीतानि, लोकनृत्यानि, पर्वाणि च अस्य प्रमुखद्योतकानि सन्ति। राजस्थानस्य क्षेत्रफ़लं वर्ग. कि. मी अस्ति। अस्य जनसङ्ख्या ६८,६२१,०१२ वर्तते । पुरातनेषु पर्वतशिखरेषु अन्यतमाः अरावळीशिखराः राराजन्ते अस्मिन् राज्ये। एवमेव मौण्ट् अबु, दिल्वारा इत्येतौ पर्वतौ अपि सुप्रसिद्धौ स्तः। पूर्वराजस्थाने द्वे व्याघ्राभयारण्ये भवतः। रणथम्बोर, सारिस्का मृगधाम, भरतपुरपक्षिधाम इत्यादीनि राज्यस्यास्य प्रसिद्धानि वीक्षणीयस्थलानि। राज्येऽस्मिन् बहूनि पक्षिसंरक्षणाकेन्द्राणि सन्ति। तेषु संरक्षणाकेन्द्रेषु देशविदेशीयाः पक्षिणः विलसन्ति। राजस्थानस्य प्रमुखभागेषु प्राक् मीनावंशीयानां शासनम् आसीत्। १२ शतकपर्यन्तं राजस्थानस्य केचन प्रदेशाः गुर्जरनृपाणां शासने आसन्। गुजरातराज्यं तथा राजस्थानस्य अधिकभागः 'गुर्जरात्र/गुज्जर'-नामकैः गुर्जरशासकैः रक्षितप्रदेशः आसीत्। ३०० वर्षाणि यावत् गुर्जरशासकाः उत्तरभारतं यवनशासकेभ्यः रक्षितवन्तः आसन्। तदनन्तरं रजपूताः अस्य राज्यस्य विविधेषु भागेषु स्वप्राबल्येन शासनम् आरब्धवन्तः। वंशस्य अथवा प्रमुखस्य नाम्ना तेषां प्रान्तानां व्यवहारः आसीत्। राजस्थानराज्यं चित्रपतङ्गस्य आकृतौ अस्ति। अस्य राज्यस्य उत्तरे पाकिस्तानदेशः, पञ्जाबराज्यं, हरियाणाराज्यञ्च अस्ति। दक्षिणे मध्यप्रदेशराज्यं, गुजरातराज्यञ्च अस्ति। पूर्वे उत्तरप्रदेशः, मध्यप्रदेशश्च अस्ति। पश्चिमे पाकिस्तानदेशः अस्ति। सिरोही-तः आलवार गमनमार्गे ४८० कि. मी. विस्तारे विद्यमानः अरावलीपर्वतशिखरः प्राकृतिकदृष्ट्या एतत् राज्यं विभाजति। राज्यस्य पश्चिमभागे विद्यमाना 'थार' मरुभूमिः समग्रे भारते विशालतमा मरुभूमिः अस्ति। अस्मिन् भागे १२ से. मी. तः ३० से. मी. वृष्टिः भवति। अस्मिन् भागे लूनी, बाण्ड्यादिनद्यः प्रवहन्ति। राज्येऽस्मिन् ३.४२ लक्षवर्ग कि. मी. परिमिता भूमिः अस्ति। भारतस्य बृहत्तमं राज्यम् इदम्

भारतदेशे तु ऋतुत्रयं सर्वत्र दरीदृश्यते। एवमेव राजस्थानराज्यस्यऽप्यस्ति। अत्र सामान्यतः 'मार्च्’-तः 'मे’-पर्यन्तं ग्रीष्मर्तुः, 'जून्’-तः 'सेप्टेम्बर्’-पर्यन्तं वर्षर्तुः, 'नवम्बर्’-तः 'फेब्रुवरी’-पर्यन्तं शिशिरर्तुः भवति। 'जनवरी’, 'मे’ च क्रमेण शीततमः, ऊष्णतमश्च भवति। अत्र 'अक्टोबर्’-मासेऽपि कदाचित् ऊष्णता भवति, कारणम् एतस्मिन् मासे वातावरणम् आर्द्रयुक्तवर्षर्तोः परिवर्त्य शीत-शुष्कशिशिरर्तोः अनुकूलं भवति। राजस्थानराज्यमं भिन्नलक्षणयुक्तान् प्रदेशान् स्वस्मिन् धरते। अतः प्रदेशानुसारं वातावरणमपि भिन्नं-भिन्नं भवत्यत्र। अत्र ग्रीष्मर्तौ तापमानं २५0C तः ४३0C पर्यन्तं भवति। परन्तु 'मे’-मासे ४८0C पर्यन्तं तापमानं भवितुमर्हति। शिशिरर्तौ तापमानं १२0C तः २७0C पर्यन्तं भवति। वर्षर्तोः मुख्यप्रभावस्तु नैऋत्ये एवाधिकः। सर्वाधिकवृष्टिपातः १,५०० मि.मी. नैऋत्यस्थेषु मण्डलेषु भवति। सर्वापेक्षया न्यूनः वृष्टिपातः कच्छप्रदेशे २५० मि.मी. भवति । राजस्थानराज्यस्य अन्यभागेषु समवर्षा भवति।

आङ्ग्लशासनम् स्वव्यापारस्य माध्यमेन पूर्वमेव आङ्ग्लाः भारतस्य अर्थतन्त्रस्योपरि स्वाधिपत्यं स्थापितवन्तः आसन्। 30 March 1949 तमे वर्षे 'ईस्ट इण्डिया कम्पनी'जनाः मराठाशासकेभ्यः राजस्थानराज्यमं बलात् नीतवन्तः। तस्मात् कालात् आराभ्य १९१५ वर्षपर्यन्तं आङ्ग्लाः अस्य सञ्चालनं दृढतया कृतवन्तः। यद्यपि १८५७ तः वर्षद्वयं यावत् भारतीयैः आङ्ग्लानां प्रबलविरोधः कृतः आसीत्, तथापि आङ्ग्लाः स्वाधिपत्यं निश्चितं कृतवन्तः। एवं भारतस्य सर्वप्रथमाङ्ग्लप्रदेशरूपेण। राजस्थानराज्यस्य गणना जाता । १९-२० शताब्दे राजस्थानराज्यमं व्यापार-गृहनिर्माण-समाजसेवाक्षेत्रेषु स्वविकासम् अकरोत्। राजस्थानराज्यस्य Dungarpur - Banswara- Bikaner यन्त्रशालानां निर्माणं जातम् इति अस्य प्रख्यातमुदाहरणम्। २० शताब्दस्य प्रारम्भात् भारतस्य काश्चन संस्थाः भारतस्वतन्त्रतायाः विचारं प्रारभन्त। १९१५ तमे वर्षे महात्मना कोचरब-आश्रमस्थापनापर्यन्तम् आङ्ग्लैः निग्रहरूपेण सञ्चालनं कृतम्। परन्तु आश्रमस्य स्थापना आङ्ग्लशासकेभ्यः सूचनासीत् यत् "युष्माकं शासनसमाप्तेः समयः आगतः" इति। एवं राजस्थानराज्ये भारतस्वतन्त्रतान्दोलनस्य आरम्भः अभूत्।